In organisaties worden leiders geselecteerd op hun leiderschapskwaliteiten, vaak door hun toekomstige bazen. Er wordt gezocht naar echte alleskunners. De dynamiek in veel organisaties is groot en men wil leiders die onder alle omstandigheden de juiste keuzes maken en acties ondernemen. Het wordt tijd dat we beseffen dat het schaap met de vijf poten niet bestaat als het gaat om leiderschap. Geen enkele leider beschikt over alle kwaliteiten die nodig zijn om in iedere voorkomende situatie een goede leider te kunnen zijn. We zien leiders in sommige situaties floreren en in andere situaties de plank mis slaan.

Wanneer de sterke kanten van een leider aansluiten bij de situatie ontstaat natuurlijk leiderschap. Medewerkers erkennen de behoefte aan leiderschap en accepteren het leiderschap zonder problemen. Het gaat mis wanneer de situatie een beroep doet op een type leiderschap dat niet aansluit bij de natuur van de zittende leider. Weg natuurlijk leiderschap.

Het is veel effectiever om per situatie te kijken wie het beste de leiding neemt. Binnen een team weten mensen dat vaak feilloos van elkaar. Wanneer de situatie daarom vraagt, moeten leiders bereid zijn afstand te doen van hun positie. Een geschikter persoon kan dan de leiderschapsrol oppakken. Zo ontstaat een vloeiende samenwerking. Leiderschap wordt uitwisselbaar met als gevolg een optimale match van persoonlijke kwaliteiten op voorkomende situaties.

Als dit nu zo effectief is, waarom doen we het dan niet?

Ik zie twee redenen. Allereerst is het de inrichting van organisaties het moeilijk maakt deze manier van situationeel leidinggeven in de praktijk te brengen. In een strakke hiërarchie is de leider nou eenmaal de leider; ook al zijn er snel wisselende omstandigheden. De andere reden is de leider zelf. Veel leiders ontlenen een flink stuk van hun eigenwaarde aan het eenvoudige feit dat ze zo’n belangrijke rol vervullen. De meesten zijn zich onbewust van deze psychische constructie, terwijl het hun handelen wel in hoge mate beïnvloedt. Zodra ze worden uitgedaagd op hun leiderschap – en dat gebeurt steeds vaker – komt hun eigenwaarde in het geding. Het gevolg: een krachtige, verdedigende reactie. Veranderen is riskant en leiders houden krampachtig vast aan hun positie. Ze blijven hun rol invullen op basis van hun bestaande ideeën over wat goed leiderschap inhoudt. Ideeën gebaseerd op twintigste-eeuwse veronderstellingen; de tijd waarin de leiders van nu zijn opgegroeid. Maar de wereld is al lang niet meer dezelfde.

Kortom, willen we optimaal leiderschap dan moet de hiërarchie in organisaties versoepeld worden en zullen leiders bereid moeten zijn hun positie te delen. Dat zijn gedurfde stappen. Maar wel onvermijdbaar. Bij steeds sneller veranderende omstandigheden en alsmaar toenemende complexiteit hebben we alle beschikbare leiderschapskwaliteiten nodig: niet alleen die van de zittende leider.